Diagnostiek is kort gezegd het verzamelen en interpreteren van informatie over een patiënt met het doel vast te stellen welke (benoembare) problemen bij een patiënt aanwezig zijn. Binnen de basisset zijn diagnostische indicatoren vooral gericht op beroepen die zijn gespecialiseerd in onderzoeken met een diagnostisch doel. Het gaat bijvoorbeeld om radiologen, pathologen en medisch microbiologen.

Omdat elk zorgproces een diagnostisch onderdeel heeft is diagnostiek een belangrijk aandachtspunt.

Zorgverleners die alleen diagnostiek verrichten zijn zeldzaam. De meeste specialismen hebben ook een rol bij het uitvoeren van behandelingen. Meestal bestaat het diagnostisch proces uit:

  • Een contact of meerdere contacten met de patiënt.
  • Het opstellen van een differentiaaldiagnose met diagnostisch plan. Een differentiaaldiagnose is de lijst die een zorgverlener maakt van de ziektebeelden die de klachten en symptomen van de patiënt zouden kunnen verklaren.
  • Het aanvragen van onderzoek
  • Het uitvoeren van onderzoek en behandelingen.
  • Het communiceren van de uitslag naar de aanvrager.
  • Het interpreteren van de uitslagen in het licht van de differentiaaldiagnose.

Een zorgverlener kan deze stappen meerdere keren doorlopen totdat een diagnose is gesteld. Het uitvoeren van een (proef)behandeling kan onderdeel van de diagnostiek zijn. Als het verwachte resultaat van de behandeling uitblijft dan kan een nieuw diagnostisch proces beginnen. 

Omdat elk zorgproces een diagnostisch onderdeel heeft is diagnostiek een belangrijk aandachtspunt.  Een diagnostische fout, zoals het stellen van een verkeerde diagnose heeft grote gevolgen. Het is het begin van het zorgproces. Er is dan een grote kans dat de opvolgende behandeling niet effectief of zelfs schadelijk is als de verkeerde diagnose wordt gesteld. Uit het rapport Nivel monitor van vermijdbare sterfte komt naar voren dat een van de verbetermogelijkheden ligt op het gebied van diagnostiek.

Door de grote variatie in diagnostische processen is het moeilijk om één risico aan te wijzen dat verminderd kan worden door een indicator te gebruiken. Een belangrijke oorzaak van risico’s is de communicatie tussen de aanvrager en de uitvoerder van het diagnostisch onderzoek. Dat wordt zo gemeld aan de inspectie door veel verenigingen van specialisten met een belangrijke rol in het diagnostisch proces.

Veel indicatoren hebben een diagnostisch onderdeel. Geen enkele indicator gaat alleen over diagnostiek.

Tijd speelt een belangrijke rol in het diagnostisch proces. De ziekte ontwikkelt zich waardoor tekenen vaak duidelijker worden. Een typisch voorbeeld daarvan zijn longtumoren die op een eerdere longfoto gemist werden, maar die enige jaren later na doorgroei wel zichtbaar zijn. Met de wetenschap dat de tumor op die plek aanwezig is, wordt een eerdere foto anders beoordeeld.

Veel indicatoren hebben een diagnostisch onderdeel. Geen enkele indicator gaat alleen over diagnostiek. De indicator stralingsbelasting bij kinderen heeft vooral betrekking op diagnostisch onderzoek (CT en röntgenfoto’s), maar niet alleen. Tijdens doorlichting worden bijvoorbeeld ook therapeutische handelingen verricht. De indicatoren over screening zouden ook in deze groep kunnen vallen.

Het vaststellen dat iemand een verhoogd risico op delirium of ondervoeding heeft, kan ook opgevat worden als diagnostiek. Maar in de basisset hebben we die niet op die manier ingedeeld. Indicatoren die vragen naar een multidisciplinair overleg hebben een groot diagnostisch aspect. Zij zijn voor een belangrijk deel gericht op het bespreken van diagnostische resultaten.

Wat zijn belangrijke ontwikkelingen in de normen waarop het toezicht is gebaseerd?

Vrijwel elke inhoudelijke richtlijn heeft een diagnostisch element.

Waar letten wij als inspectie extra op?

  • Veiligheid in het diagnostisch proces
    Vrijwel elk onderzoek heeft risico’s en opbrengsten. Het goed afwegen daarvan is een professionele verantwoordelijkheid. Op het moment dat de risico’s optreden over een lange termijn (zoals stralingsschade die optreedt over 20 jaar) is het belang groter. Dit is vooral omdat risico’s over langere termijn gemakkelijker over het hoofd worden gezien. Een voorbeeld van een indicator is het gebruik van kinderprotocollen voor radiologische onderzoek met röntgenstraling.
     
  • Multidisciplinair gebruik van diagnostiek
    Een typische indicator hiervoor is het gebruik van een multidisciplinair overleg (MDO) bij patiënten, in dit geval bij patiënten met een spier-invasief blaascarcinoom (blaaskanker die in de blaasspier ingroeit).
     
  • Communicatie tussen aanvrager en uitvoerder
    Daarvoor zijn geen indicatoren beschikbaar. Wel hebben we onderzoek gedaan naar de organisatie die noodzakelijk is om belangrijke nagekomen bevindingen van onderzoek goed onder de aandacht van een aanvrager te brengen. Punt daarbij is dat de aanvrager dan inmiddels de voorlopige resultaten heeft ontvangen en mogelijk al actie heeft ingezet (Leidraad Kritieke Bevindingen).

Ziekenhuizen laten goede uitslagen zien op de indicatoren die gaan over diagnostiek.

Hoofdstuk 17 Kwetsbare groepen
In 85 ziekenhuizen worden kinderen behandeld. In 2018 gebruikten al deze ziekenhuizen kinderprotocollen voor alle relevante onderzoeken bij kinderen. Deze protocollen zorgen voor minimalisering van de stralingsdoses, door speciale instellingen van zowel de dosis als de velden.

Dit is een enorme verbetering ten opzichte van een eerdere inventarisatie uitgevoerd door het RIVM. De indicator heeft daarmee zijn doel volledig bereikt.